Lampy to bardzo wdzięczny temat dla audiofilów i melomanów. Bajecznie piękne brzmienie i dodatkowe doznania wzrokowe (widok majestatycznie żarzących się szklanych baniek) są trudne do przecenienia. I nie jest to bynajmniej jakiś anachronizm czy nostalgiczna potrzeba powrotu do technologii z minionej epoki. Jest to jak najbardziej racjonalne działanie, odwdzięczające się niepowtarzalnym charakterem brzmienia i specyficzną atmosferą, która towarzyszy odsłuchom sprzętu lampowego. Niestety wokół tematu zastosowania lamp w sprzęcie najwyższej jakości narosło wiele mitów, czy wręcz wielce szkodliwych i skrajnie nieprawdziwych twierdzeń.
Przyjrzyjmy się najczęściej spotykanym fake’om:
1. Szklane bańki lamp łatwo się uszkadzają. Absolutna bzdura: są bardziej odporne na urazy mechaniczne niż żarówki czy szklane naczynia.
2. Lampy mają krótki czas życia. Kolejna złośliwość: pomijając egzotyczne triody mocy żarzone bezpośrednio, pochodzące ze starych zapasów, deklaracje producentów są bardzo optymistyczne. Katalogowo czas życia lampy wynosi wiele tysięcy godzin (zależnie od typu lamp o czym będzie dalej w tekście). Przekroczenie tego czasu wcale nie oznacza, że lampa zamilknie czy zgaśnie. Nastąpi jedynie pogorszenie niektórych jej parametrów.
3. Urządzenie powinno być włączone do sieci non-stop, aby lampy zapewniały optymalny dźwięk. Jest to zwykły absurd i brak tutaj racjonalnego wytłumaczenia. Skutkuje to tylko niepotrzebnym zużyciem energii i lamp oraz niektórych innych części, np. kondensatorów elektrolitycznych w zasilaczu.
A zatem, nie ulegajmy niesprawdzonym i „mocno obiegowym” pseudo-opiniom! Zamiast tego zachęcamy do zapoznania się z bardziej obiektywnymi argumentami, które mogą być bardzo przydatne dla każdego szczęśliwego posiadacza urządzenia lampowego, a nawet i hybrydowego.
Jak wygląda kres życia lamp?
Naturalny sposób końca życia każdej lampy przebiega zazwyczaj w bardzo łagodny sposób. Do końca świeci i gra, tyle że słabiej (bo po prostu mniej skutecznie wzmacnia), bardziej szumi i czasem wyraźniej zniekształca. Czasem zaczyna też wnosić do dźwięku dość wyraźne artefakty soniczne.
Niemniej jednak, bardzo rzadko trafia się nagła śmierć, niczym od postrzału czy trafienia piorunem. No właśnie, słuchanie muzyki, czy eksploatacja sprzętu elektroakustycznego, w szczególności, podczas burzy jest ryzykowne. Choć instalacje zasilające są zazwyczaj bardzo dobrze zabezpieczone na taką ewentualność, to niestety zdarza się i to niespecjalnie rzadko, że wskutek wyładowania atmosferycznego pojawiają się przepięcia w sieci 230V, które pomimo nawet stosowania wszelakich listew zasilających, zabezpieczeń warystorowych, kondycjonerów sieciowych czy nawet transformatorów ochronnych (zapewniających pełną galwaniczną izolację sprzętu od sieci zasilającej dane mieszkanie czy dom), potrafią wtargnąć do wnętrza naszych cennych urządzeń i... sprzęt potrzebuje wtedy pomocy ze strony fachowego serwisu.
W przypadku lamp sytuacja wygląda teoretycznie znacznie lepiej niż w przypadku urządzeń półprzewodnikowych, ale „zaliczenie” przez lampę takiego niechcianego udaru napięciowego, zmienia bezpowrotnie sposób jej zachowania. Za to zjawisko odpowiedzialny jest efekt pamięciowy materiałów, z których wykonane są elektrody w lampie próżniowej.
W najlepszym razie będą to jakieś szumy, przypadkowo powtarzające się impulsy, słyszalne w głośnikach jako trzaski, stuki, czy brzmienie o zubożonej barwie, natomiast w najgorszym przypadku, który w zasadzie tylko skróci dylematy właściciela sprzętu odnośnie oddania do serwisu, lampa przestanie działać w ogóle – niezależnie od tego, czy układ żarzenia będzie działał czy też nie.
Wymiana lamp
Czynność ta z pozoru może wydawać się całkiem prosta, bowiem sprowadza się teoretycznie do wyjęcia z podstawki zużytej lampy i zastąpienie ją nowym, w pełni sprawnym egzemplarzem. Dlaczego może się tak wydawać? Ponieważ lektura danych katalogowych właśnie to sugeruje. Niestety życie nie jest aż tak proste.
Otóż, pomimo istnienia specyfikacji technicznych, lampy potrafią się różnić i to nie tylko jeden egzemplarz w stosunku do drugiego. Nie chodzi tutaj nawet o pochodzenie od tego samego producenta, czy nawet z jednej serii produkcyjnej. Po prostu lampy tak mają i dlatego wymagają większej uwagi podczas serwisu (dokonanie kalibracji, a czasem i dobrania towarzyszących lampie elementów biernych).
Aby wymienić lampy należy zrobić to w obydwu kanałach, ponieważ dokonanie takiej naprawy tylko dla kanału, z którym na przykład mieliśmy w danym momencie problem, spowoduje, że urządzenie straci swoje wrodzone zdolności do prawidłowego oddawania zjawisk przestrzennych, może się też zmieć barwa w jednym z kanałów (ten z nową lampą zabrzmi inaczej niż ten z dotychczas pracującą w urządzeniu). Dlatego też warto nie żałować środków i zrobić to porządnie.
Lampy można dobrać na kilka sposobów, zarówno w pary, jak i czwórki (kwadry), a nawet ósemki (oktety), choć te ostatnie zdarzają się raczej w dużych i mocnych końcówkach mocy niż w przedwzmacniaczach czy wzmacniaczach zintegrowanych. Lampy można zatem parować, czyli obydwa egzemplarze w danej parze są bardzo do siebie podobne pod względem charakterystyk elektrycznych, choć dobrane z pewną tolerancją.
Każdy z producentów, czy dostawców lamp zazwyczaj ma swoją wewnętrzną normę, która traktuje to zagadnienie w sposób optymalny, także od strony ekonomicznej. Dużo lepszym sposobem jest ujednolicanie, czyli egzemplarze będą pod każdym względem identyczne, niemal jak bliźniaki. Byłoby to wielce wskazane, tyle że ujednolicane pary trafiają się w większej partii lamp danego rodzaju mniej więcej tak często, jak przytoczone bliźniaki w populacji przeciętnego kraju.
Żywotność lamp
W normalnej eksploatacji współcześnie produkowane lampy mogą pracować wiele tysięcy godzin. Wielu producentów trwałość lamp mocy określa na 5000 godzin, a tych mniejszych, stosowanych w stopniach wstępnych, przedwzmacniaczach czy wzmacniaczach hybrydowych – na 8000 – 10000 godzin. Niektóre lampy dostarczane są w wersjach profesjonalnych, długowiecznych.
Deklarowany czas ich życia osiąga nawet 100 000 godzin. Co oznacza w praktyce? Rozważmy dwie sytuacje. Pierwsza: urządzenie stale jest pod prądem przez 24 godziny, 7 dni w tygodniu. Oznacza to mniej więcej 8760 godzin pracy, a więc wymiany lamp należy się spodziewać co roku (w przypadku lamp mocy, nawet trochę częściej). Drugi wariant: słuchamy średnio 3 godziny dziennie. Daje to 1095 godzin w roku, a więc znacznie lepiej dla samych lamp i naszego portfela (lampy mocy trzeba będzie wymienić dopiero za 4-5 lat, a te mniejsze nawet za 10 lat, chyba że fabrycznie mamy lampy profesjonalne, z którymi spokojnie dożyjemy emerytury).
Podobnie sprawa wygląda ze wzmacniaczami hybrydowymi. Na przykład, firma Pathos stosuje lampy 6922, będące profesjonalną odmianą cenionych przez audiofilów lamp E88CC. Wedle wszelkiego prawdopodobieństwa ewentualna wymiana zużytych egzemplarzy nastąpi dopiero jakieś 10 lat po dacie zakupu, chyba że użytkownik podejmie nieracjonalne działania i koniecznie będzie chciał sprawdzić „jak smakują” stare egzemplarze (NOS-y lub używane z niewiadomego źródła).
Natomiast w przypadku klasycznych, w pełni lampowych wzmacniaczy, sprawa jest nieco bardziej złożona. We wzmacniaczu firmy Copland (model CTA 408) stopień mocy opiera się na czterech lampach KT150 w układzie przeciwsobnym (push-pull). Uzupełniają je dwie podwójne triody 12BH7 oraz dwie lampy 12AY7.
Lampy KT150 (pentody mocy) to zupełnie nowa konstrukcja, opracowana całkiem niedawno przez „New Sensor Corporation in New York” pod marką „Tung-Sol”, nie mająca jak dotąd żadnych odpowiedników czy zamienników. Zastosowanie innych lamp o zbliżonych parametrach będzie skutkowało nieprawidłowym działaniem urządzenia, a nawet jego uszkodzeniem. Natomiast, podwójne triody 12BH7 oraz 12AY7, co prawda nie należą do najbardziej popularnych typów lamp, niemniej jednak są one obecnie produkowane i dostępne, chociażby przez sieć autoryzowanych przez producenta urządzenia serwisów. Zastosowanie lamp ze starych zapasów (tzw. NOS-ów), o ile nie spowodują usterki, nie umożliwią osiągnięcia pełnych możliwości sonicznych, założonych przez producenta danego urządzenia.
Na koniec przygotowaliśmy dwa krótkie mini przewodniki dla użytkowników urządzeń lampowych.
I. Praktyczne wskazówki:
1. Jeżeli Twoje urządzenie jest na gwarancji, to najlepiej skontaktuj się z upoważnionym serwisem, w celu konsultacji, ewentualnie aby usunąć przyczynę problemu. Przeczytaj uważnie warunki gwarancji, zanim emocje wezmą górę nad rozsądkiem.
2. Jeżeli Twoje urządzenie jest już po gwarancji, to najlepiej skontaktuje się z oficjalnym serwisem dystrybutora. Obsługa posprzedażowa i pogwarancyjna to domena każdego dystrybutora. Autoryzowany serwis dysponuje zarówno oficjalną dokumentacją techniczną, jak i oryginalnymi częściami zamiennymi, dostarczanymi przez producenta, zgodnymi z założeniami konstrukcyjnymi.
3. Jeżeli decydujesz się na usługę innego serwisu (pogwarancyjna) to sprawdź koniecznie jego kompetencje i opinie na jego temat np. we właściwej komórce Krajowej Federacji Konsumenta.
4. Nie korzystaj z przypadkowych zakładów usługowych czy tzw. „złotych rączek”. Takie działanie najczęściej kończy się powtórną naprawą we właściwym serwisie i niepotrzebnymi kosztami.
5. Stosowanie lamp typu NOS (New Old Stock) nie jest uzasadnione w przypadku konstrukcji, które zostały zoptymalizowane konstrukcyjnie i brzmieniowe pod kątem stosowania nowych lamp z bieżącej produkcji. Rola lamp NOS na rynku, jest analogiczna do roli wyrobów artystycznych, a nawet „szlachetnych trunków” z tzw. dobrych roczników, które docenią wyłącznie koneserzy tego typu atrakcji.
II. Najważniejsze rzeczy, które zawsze powinieneś wiedzieć o lampach, ale nie wiedziałeś jak zapytać.
Czy lampy są bezpieczne i trwałe?
Lampy są odporne na przeciążenia i krótkotrwałe zmiany napięcia w sieci, a transformator wyjściowy (głośnikowy) chroni zespoły głośnikowe w wypadku awarii urządzenia.
Czy lampy mają ograniczone pasmo przenoszenia?
Wynika to bardziej z ogólnych cech danej (najczęściej niedopracowanej technicznie) konstrukcji niż z faktu zastosowania lamp elektronowych jako takich. W prawidłowo zaprojektowanym urządzeniu, lampy, w zakresie częstotliwości akustycznych, nie mają absolutnie żadnych problemów z właściwym wywiązaniem się ze swojego zadania.
Czy stosowanie lamp ma sens?
Lampy, choć droższe od tranzystorów, oferują na ogół przyjemniejszy dla ucha dźwięk.
- * -
Wszystkich zainteresowanych urządzeniami lampowymi i ich fascynującym brzmieniem zapraszamy do jednego z naszych salonów Top Hi-Fi & Video Design na odsłuchy w miłej atmosferze.
Komentarze