Gramofony

Gramofon to urządzenie wynalezione jeszcze w XIX wieku. Mimo znacznego rozwoju techniki oraz pojawienia się wielu nowoczesnych źródeł dźwięku, magia czarnej płyty nadal znajduje wielu zwolenników. Co więcej, od kilku lat gramofony i winyle przeżywają prawdziwy renesans. Urządzenia te wybierane są jako źródło dźwięku zarówno do budżetowych, jak i hi-endowych systemów stereo.

Podział gramofonów ze względu na typ napędu

Napęd jest podstawowym elementem konstrukcyjnym gramofonu. Umożliwia on równomierne obracanie się płyty podczas odtwarzania. Wyróżnia się dwa rodzaje napędów – paskowy i bezpośredni. Oba rozwiązania mają swoich zagorzałych zwolenników. Przed wyborem konkretnego typu warto poznać specyfikę stosowanych napędów.

• Napęd paskowy. Jak sama nazwa wskazuje, przeniesienie napędu z sinika na talerz odbywa się za pomocą paska. Jest to najpopularniejszy typ napędu w gramofonach do użytku domowego. Do najważniejszych zalet tego rozwiązania należy zaliczyć dużą stabilność prędkości obrotowej. Dowiodły tego liczne testy przeprowadzone przez producentów sprzętu, jak i niezależnych ekspertów. Gramofony z tym typem napędu wytwarzają ponadto mniejszą ilość hałasu. Zastosowanie paska zmniejsza także ilość wibracji przenoszonych na płytę, co wpływa na poprawę jakości dźwięku. Jak każdy gumowy pasek, także i ten stosowany w gramofonach z upływem czasu ściera się i wyciąga. Użytkownicy gramofonów z napędem paskowym powinni zatem pamiętać o jego regularnej wymianie. Większość gramofonów Thorens wyposażona jest w ten typ napędu.
• Napęd bezpośredni. Gramofony z napędem bezpośrednim mają silnik umieszczony bezpośrednio pod talerzem. Nie występują tutaj żadne elementy przenoszące napęd, dlatego talerz w takich modelach szybciej osiąga prędkość roboczą. Gramofony z napędem bezpośrednim mają najczęściej cięższą obudowę, która pozwala zredukować niepożądane wibracje.

Podział gramofonów ze względu na sterowanie

Zanim z głośników zaczynie płynąć dźwięk, należy w gramofonie wykonać kilka czynności. Rozpoczęcie i zakończenie odtwarzania mogą się odbywać manualnie przez użytkownika lub po naciśnięciu przycisku. Dlatego wyróżniamy trzy rodzaje sterowania – manualne, automatyczne oraz półautomatyczne.

• Sterowanie manualne. W gramofonach ze sterowaniem manualnym wszystkie czynności związane z odtwarzaniem wykonywane są przez użytkownika. Należy do nich: włączenie napędu, podniesienie ramienia, przesunięcie go w odpowiednie miejsce oraz opuszczenie, a po zakończeniu podniesienie i odłożenie na odpowiednie miejsce. Gramofony ze sterowaniem manualnym są najczęściej wybierane przez użytkowników właśnie ze względu na „rytuał” związany z odtwarzaniem płyt.
• Sterowanie automatyczne. W gramofonach z tym typem sterowania włączanie i wyłączanie napędu, a także podnoszenie oraz opuszczanie ramienia odbywają się automatycznie, po naciśnięciu odpowiedniego przycisku przez użytkownika. Do najważniejszych zalet tego rozwiązania należy zaliczyć wygodę użytkowania. Do najbardziej znanych producentów stosujących w swoich urządzeniach sterowanie automatyczne należy zaliczyć Audio-Technica oraz Thorens.
• Sterowanie półautomatyczne. Mianem gramofonów półautomatycznych określa się modele, w których część czynności użytkownik wykonuje manualnie, a część następuje automatycznie. Najczęściej w sposób automatyczny następuje zakończenie odtwarzania. Wówczas specjalny mechanizm podnosi ramię gramofonu, przenosi je z powrotem na stopkę. Wyłączenie silnika również następuje automatycznie.

Typy wkładek stosowane w gramofonach

Celem wkładki gramofonowej jest zamiana sygnału mechanicznego na elektryczny pod wpływem drgań igły. Wyróżnia się dwa podstawowe typy wkładek:

• Wkładki MM. Wkładka MM, określana jest też jako elektromagnetyczna. Zgodnie z nazwą (ang. Moving Magnet) ma ruchomy magnes oraz nieruchomą cewkę. W tym typie wkładek napięcie wynosi, w zależności od modelu 2,5 – 7,5 mV. Wkładki elektromagnetyczne najczęściej wykorzystywane są w gramofonach budżetowych. Do ich najważniejszych zalet należy zaliczyć wyższe napięcie sygnału, które trudniej zakłócić. Ze względu na stosunkowo prostą budowę wkładki MM są nieco tańsze niż MC. Wybiera je większość użytkowników na początek swojej przygody z gramofonami.
• Wkładki MC. Wkładka MC (ang. Moving Coil) określana jest też jako magnetoelektryczna. Składa się z ruchomej cewki oraz nieruchomego magnesu. W tym typie wkładki sygnał ma zdecydowanie niższe napięcie, rzędu 0,1-2 mV. Te modele z reguły nie mają możliwości wymiany igły. Ze względu na niskie napięcie sygnału oraz konieczność jego wyższego wzmocnienia, wkładki MC wymagają wyższej klasy przedwzmacniacza gramofonowego. Podstawowe modele z reguły nie obsługują tych wkładek. Typ MC jest wybierany przez najbardziej wymagających użytkowników. Zaawansowane wkładki magnetoelektryczne polecane są do zestawów stereo z gramofonem wysokiej klasy.

Najważniejsze parametry gramofonów:

Wybierając gramofon warto zwrócić uwagę na takie parametry tego urządzenia jak:

• Stosunek sygnał/szum. Szumy to wszelkiego typu niepożądane składowe, które zakłócają użyteczny sygnał audio. Im wyższa ich wartość, tym mniejsza szczegółowość i wierność dźwięku. Gramofony, ze względu na niskie napięcie sygnału cechują się niskim stosunkiem sygnału do szumu, który z reguły nie przekracza 80 dB.
• Prędkość obrotowa. Istnieją dwie ustandaryzowane prędkości obrotowe gramofonów. Większość modeli ma więc przełącznik umożliwiający wybór jednej z nich. Wartości wynoszą 33 ⅓ obrotów na minutę oraz 45 obrotów na minutę. Obie prędkości wymagają oczywiście przystosowanych do tego celu płyt winylowych. Płyty odtwarzane z prędkością 33 ⅓ obrotów na minutę określane są mianem Longplay (LP). Jest to najpopularniejszy typ winylu. Jego największą zaletą jest największa ilość materiału dźwiękowego, którą można pomieścić na jednym krążku. W drugim przypadku prędkość talerza wynosi 45 obrotów na minutę. Ten typ jest zdecydowanie rzadziej wykorzystywany. Niektórzy fani analogowego brzmienia cenią go, gdyż zapewnia lepszą jakość dźwięku. Należy wspomnieć, że niegdyś stosowano także prędkość 78 obrotów na minutę. Obecnie w zasadzie nie jest ona wykorzystywana, choć niektóre dostępne na rynku modele gramofonów ją obsługują.  
• Kołysanie i drżenie. Większość użytkowników gramofonów, odtwarzaczy kaset oraz innych fizycznych nośników wie, że stabilność obrotów jest jednym z najważniejszych czynników zapewniających spójne brzmienie. Istnieją dwa parametry, określane po angielsku jako wow & flutter, które określają tzw. kołysanie i drżenie. Obecnie są one najczęściej podawane jako jeden parametr. Jego wartość, podawaną w procentach, należy traktować jako stopień zniekształcenia dźwięku. Istnieją ustandaryzowane metody pomiaru współczynnika wow & flutter. Użytkownicy gramofonów powinni pamiętać, że nawet w nowych urządzeniach występuje ten problem. Uzyskiwane wartości są z reguły niższe. Jeśli nie przekraczają 0,25 %, pozostają niezauważone. Wyższe wartości są już odczuwalne, a w zasadzie słyszalne. Warto wybierać modele, w których kołysanie i drżenie nie przekracza 0,25 %. Obecnie produkowane są urządzenia, w których ta wartość jest niższa niż 0,1 %. Sugerujemy jednak porównać podawane przez producentów parametry z niezależnymi testami.
• Masa gramofonu. W przypadku gramofonów, zwłaszcza tych z napędem bezpośrednim, sprawdza się audiofilska zasada: im cięższe urządzenie, tym lepiej. Większa masa gramofonu wpływa na stabilność posadowienia samego urządzenia. W związku z tym cięższe gramofony są z reguły mniej podatne na wibracje. Wyższa masa urządzenia wskazuje także, że dany model wyposażony został w wyższej klasy silnik oraz talerz. Trudno jednoznacznie podać minimalną masę jaką powinien mieć dobry gramofon.

Zalety gramofonów

Gramofony przyciągają użytkowników przede wszystkim ze względu na niepowtarzalne, analogowe brzmienie. Dźwięk pochodzący z gramofonu jest praktycznie niemożliwy do uzyskania przez cyfrowe źródła, takie jak odtwarzacze CD czy odtwarzacze sieciowe.

Wielu miłośników gramofonów lubi cały rytuał niezbędnych czynności związanych z przygotowaniem urządzenia do odsłuchu. Sprawdzą się tutaj zwłaszcza gramofony z manualnym sterowaniem, w których użytkownik wszystkie czynności wykonuje ręcznie.

Gramofony często stanowią także ozdobę wnętrza. Wielu producentów oferuje klasyczne urządzenia, które swoją stylistyką nawiązują do stylu retro i klasycznych modeli z ubiegłego stulecia.

Wielu użytkowników ceni także gramofony za możliwość kształtowania brzmienia poprzez dobór odpowiednich podzespołów: wkładek gramofonowych, przedwzmacniacza, czy ramienia. Nie ma drugiego źródła sygnału audio, które umożliwiałoby wymianę tylu podzespołów wpływających na jakość dźwięku. Gramofon jest więc idealnym urządzeniem dla osób mających ochotę na eksperymenty i testowanie różnych podzespołów w sprzęcie audio.