Złącza XLR jednoznacznie kojarzone są przez wiele osób z audiofilskim sprzętem. W dyskusjach często pojawia się argument, że ich obecność jest gwarancją tego, że sprzęt przeznaczony jest dla najbardziej wymagających użytkowników i zapewni najwyższą jakość dźwięku. Warto jednak wiedzieć, że zastosowanie w sprzęcie złączy XLR nie gwarantuje jeszcze lepszych rezultatów brzmieniowych, a w części urządzeń ich wykorzystywanie jest bezzasadne. W tym poradniku wyjaśnię więc specyfikę złączy oraz standardu wykorzystywanego do przesyłania sygnału zbalansowanego.
Spis treści: Gniazda, wtyki i kable XLR
Kable XLR - ulubiony standard audiofila?
Wiem, że przewody są dla każdego miłośnika audio tematem wywołującym wiele emocji. Obserwując fora internetowe, dochodzę jednak do wniosku, że niektórym osobom brak jest dostatecznej wiedzy merytorycznej, która potwierdzałaby przytaczane argumenty. Dlatego postanowiłem wyjaśnić najważniejsze zagadnienia związane ze złączami XLR, które na stałe wpisały się jako synonim audiofilskiego sprzętu audio. Wiele osób zada więc pytanie, czy słusznie? Temat jest ściśle powiązany z technologią zastosowaną przez producenta i w wielu przypadkach stosowanie połączenia XLR ma niewątpliwy sens. Wszystko po kolei wyjaśnię w kolejnych akapitach, co sprawi, że po przeczytaniu tego artykułu dołączycie do grona ekspertów w dziedzinie przewodów XLR.
Czym różni się przewód XLR od RCA
Do transportu sygnału analogowego i cyfrowego wykorzystywane są dwa główne typy przewodów: RCA i XLR. Oba typy interkonektów mają kilka istotnych różnic, które dotyczą ich budowy wewnętrznej, a także sposobu, w jaki transportowany jest sygnał. Zrozumienie tych kwestii będzie kluczem do świadomego wyboru typu złączy, jakimi podłączycie sprzęt audio. Ale bez obaw – wszystko wyjaśnię w prosty sposób.
Zacznę od sposobu transportu sygnału, ponieważ występuje tutaj istotna różnica pomiędzy kablami RCA i XLR. Klasyczny przewód, zakończony 3-pinowymi wtykami XLR, składa się z trzech przewodników (czasem dwóch i ekranu). Sygnał przesyłany jest w dwóch postaciach naraz – jednym przewodnikiem płynie sygnał zgodny z fazą (bez przesunięcia fazowego). Jest to tzw. pin gorący. Natomiast pinem zimnym przesyłany jest sygnał w przeciwnej fazie, czyli z przesunięciem fazowym o 180 stopni. Mówiąc bardziej obrazowo – w jedynym przewodzie płynie właściwy sygnał, drugim zaś jego lustrzane odbicie. Trzeci przewodnik (czasem jest to ekran) jest połączony z masą sygnałową urządzeń. Po co to wszystko? W połączeniach zbalansowanych wykorzystuje się dość prosty mechanizm „znoszenia się” zakłóceń indukowanych w poszczególnych przewodnikach. Wynika to z faktu, że sygnały są odwrócone w fazie. Eliminowanie powstających zakłóceń wpływa na poprawę jakości dźwięku, co jest podstawową zaletą tego typu połączenia.
Ekranowanie w zasadzie ma tutaj mniejsze znacznie, więc czasem jest ono w ogóle pomijane. Niestety, ze względu na bardziej skomplikowaną budowę, interkonekty z wtykami XLR są często droższe od przewodów RCA. Jednak pod względem brzmieniowym wydają się korzystniejsze, ponieważ w tego typu połączeniach wykorzystywany jest dwa razy wyższy poziom sygnału (o 6dB) np. 4V zamiast 2V, co skutkuje subiektywnie lepszym dźwiękiem, bo głośniejszym. Należy jednak pamiętać, że zapas dynamiki niestety spada o 6 dB.
Przewody RCA określane są mianem współosiowych, ponieważ centralnie umieszczony jest pin sygnałowy, a wokół niego umieszczony jest kołnierz połączony z masą. Przewody tego typu są bardziej narażone na zakłócenia elektromagnetyczne. Co prawda producenci stosują ekranowanie mające zapobiec temu zjawisku, jednak zwykły ekran tylko teoretycznie zapewnia dobrą ochronę przed zakłóceniami pochodzącymi z zewnątrz. Ponadto dłuższe przewody RCA, zazwyczaj charakteryzują się dość znaczną pojemnością elektryczną, co nie za dobrze wpływa jakość transmisji sygnału i w konsekwencji na jakość brzmienia. XLR-y teoretycznie wolne są od tych ograniczeń.
Rodzaje przewodów XLR
Warto wiedzieć, że istnieje kilka typów przewodów XLR. Różnice wynikają przede wszystkim z typu sygnału. Inne złącza wykorzystuje się bowiem do transportu sygnału analogowego, a inne do cyfrowego.
Przewody XLR 3-pinowe
Zacznę od najczęściej spotykanego rodzaju przewodów XLR. Są to kable wyposażone w 3-pinowe wtyki i gniazda, służące do przesyłania sygnału analogowego ze źródła, czyli odtwarzacza CD lub streamera do wzmacniacza zintegrowanego, bądź dzielonego. Ze względu na zasadę działania mogą mieć znacznie większą długość niż klasyczne złącza cinch (RCA), choć można spotkać bardzo krótkie odmiany takich przewodów o długości nawet 0,6 m.
Przewody XLR czteropinowe i pięciopinowe
Przewody XLR czteropinowe występują we wzmacniaczach słuchawkowych wyższej klasy i służą do przesyłania sygnału do słuchawek w postaci zbalansowanej (symetrycznej). Niestety XLR-y słuchawkowe nie są ściśle określone jednym standardem. Spotyka się różne odmiany, zależnie od producenta, czy modelu. Dlatego też warto upewnić się, czy taki kabel w ogóle będziemy mieli do czego podłączyć. Występują zarówno na kable zbalansowane z 4-pinowym XLR-em, jak i wersje zakończone od strony wzmacniacza dwoma wtyczkami 3-pinowymi. Bywa też tak, że słuchawki dostarczane są ze standardowym przewodem zakończonym "zwykłym", niezbalansowanym wtykiem jack 6,3 mm, natomiast kable z XLR-ami oferowane są jako opcja. Czasami znajdują się już w zestawie. Natomiast 5-pinowe spotkamy raczej w sprzęcie profesjonalnym albo w najbardziej wyrafinowanych, częstokroć wręcz egzotycznych konstrukcjach audio.
Cyfrowe interkonekty XLR
Wtyki i gniazda XLR są wykorzystywane również do przesyłania sygnału cyfrowego. Mowa jest o standardzie AES/EBU, opracowanym w 1985 roku przez Audio Engineering Society (AES), a zatwierdzonego przez European Broadcasting Union (EBU).
Zbalansowany sygnał cyfrowy jest przesyłany przewodem o impedancji charakterystycznej 110 omów. W kręgach audiofilskich panuje powszechne przekonanie, że przewody AES/EBU stosowane w domowym sprzęcie hi-fi zapewniają wyższą jakość transmisji niż spotykane znacznie częściej odmiany koaksjalne (współosiowe) o impedancji charakterystycznej 75 omów, zakończone wtykami RCA lub BNC.
Zalety i wady przewodów XLR
Warto przyjrzeć się najważniejszym zaletom i wadom przewodów XLR, co pozwoli poszerzyć wiedzę o specyfice i możliwościach tych interkonektów.
Zalety przewodów XLR:
- Wysoka odporność na zakłócenia elektryczne zarówno indukowanych sygnałów (w zakresie częstotliwości radiowych i zakłóceń o charakterze elektromagnetycznym – RFI i EMI), jak i na szumy generowane przez połączenia masy sygnałowej
- Zasadniczo nie wnoszą własnych szumów i zakłóceń, oferują wygodny i praktyczny sposób łączenia - w pierwszej kolejności załączana jest masa a dopiero później styki sygnałowe, dzięki czemu nie występują stany przejściowe podczas procesu łączenia wtyku i gniazda. Przy rozłączaniu (wyjmowanie wtyku) proces odbywa się w odwrotnej kolejności – jako ostatnia jest rozłączana masa sygnałowa
- Standardowe złącza XLR są wyposażone w mechanizm blokujący wtyk w gnieździe (zatrzaskowy), zapewniający dobry, szczelny (z określoną, dokładną tolerancją wykonania) styk elektryczny, a także mają dobrze zaprojektowane korpusy, pod kątem niezawodnej współpracy z samym przewodem
- W połączeniach symetrycznych (zbalansowanych) ścieżki sygnałowe "+" i "-" mają tę samą długość i wykorzystują ten rodzaj przewodnika, co potencjalnie wpływa na możliwość uzyskania lepszego dźwięku
- Są efektywne przy bardzo długich połączeniach – nawet większych niż 20 metrów, także dla sygnałów o bardzo niskim poziomie i szerokim zakresie dynamicznym, takich jak np. mikrofony
- Spełniają wymogi bezpieczeństwa dotyczące efektywnego uziemienia obudowy
- W połączeniach zbalansowanych zapewniają lepsze parametry sygnału w stosunku do połączeń niezbalansowanych, co potwierdza wiele niezależnych testów sprzętu
Wady przewodów XLR:
- Są droższe w stosunku do przewodów RCA podobnej klasy
- Wymagają większej złożoności układów audio wewnątrz urządzeń, przez co efektywna droga sygnału jest dłuższa
- Mogą utrudniać pełne dopasowanie pod względem parametrów elektrycznych
- Najlepsze odmiany wtyków XLR technologicznie są gorsze od najlepszych, aczkolwiek bardzo drogich typów wtyczek RCA
- Występują różnice w kolejności wyprowadzeń (połączeń elektrycznych dla poszczególnych pinów) między modelami europejskimi i amerykańskimi
Co wybrać - XLR czy RCA
Nadszedł czas, aby odpowiedzieć na fundamentalne pytanie, który typ połączenia wybrać – XLR czy RCA. Najkrótsza odpowiedź będzie brzmiała – „to zależy”. Wybór powinien być bowiem uzależniony od posiadanego sprzętu audio, a dokładnie od budowy wewnętrznej. Chciałbym więc wyjaśnić zagadnienie konstrukcji wewnętrznej komponentów audio, czyli odtwarzaczy i wzmacniaczy. Kluczową kwestią dla podjęcia właściwiej decyzji jest to, czy Wasz system posiada zbalansowaną budowę. Oznacza to, że w sprzęcie lewy kanał powinien być oddzielony od prawego. W idealnej sytuacji sprzęt powinien być wykonany tak, aby wszystkie elementy były zaprojektowane osobno dla lewego i prawego kanału. Zaznaczę jednak, że ze względu na ciężar, a przede wszystkim koszt sprzętu rzadko projektuje się wzmacniacze w ten sposób. Z reguły właśnie hi-endowe wzmacniacze zintegrowane stanowią prawdziwe dual mono, w którym występują oddzielone transformatory, kondensatory i inne elementy uczestniczące w zasilaniu. Przykładem takiego wzmacniacza, w którym producent bez kompromisów zastosował konstrukcję dual-mono jest na przykład niezwykle ceniona integra Yamaha A-S2200. Patrząc na budowę wewnętrzną tego „wzmaka” widać, że kluczowe komponenty wykonane są osobno dla prawego i lewego kanału. Zapewnia to doskonałą separację sygnału z obu kanałów. Taki wzmacniacz określa się mianem dual mono. Wówczas w pełni rekomendowane jest podłączenie go z odtwarzaczem poprzez złącza XLR. Oczywiście w sytuacji, gdy odtwarzacz również generuje sygnał zbalansowany. Taki sposób podłączenia pozwala osiągnąć większy zakres dynamiki i mniejszy poziom zniekształceń. Ujmując to w prostych słowach – sygnał jest czystszy. Sam miałem okazję testować taki sprzęt, który testowałem poprzez połączenie zbalansowane i niezbalansowane. Muszę przyznać, że nieraz różnicę słychać wyraźnie na korzyść połączenia XLR, nawet bez zagłębiania się w pomiary parametrów sygnału.
W tańszych urządzeniach oszczędności są nieuniknione, dlatego niektórzy producenci mają własne rozwiązania, pozwalające uznać urządzenie za zbalansowane. Niekiedy w ramach oszczędności konstruktorzy projektują ścieżkę sygnałową w ten sposób, że oba kanały korzystają ze wspólnego przedwzmacniacza, lecz mają osobne płytki dla końcówek mocy. Nie jest to w pełni zbalansowana konstrukcja, chociaż znam przypadki, że tak określa ją producent. Czy w takich przypadkach warto korzystać ze złączy XLR? Radzę wówczas podłączyć sprzęt korzystając z połączenia RCA i XLR oraz porównać walory brzmieniowe. Przydatne będą też recenzję sprzętu. Rzetelni testerzy z pewnością sprawdzą schemat takiego urządzenia i podpowiedzą, co warto wybrać.
Istnieją jednak odtwarzacze i wzmacniacze, w których połączenie XLR nie jest w żaden sposób uzasadnione technicznie, mimo iż gniazda XLR występują na tylnej ściance sprzętu. Najczęściej dzieje się tak w przypadku tańszych urządzeń, które nie posiadają budowy zbalansowanej. Wówczas producenci celowo dodają złącza XLR, aby podnieść rangę sprzętu. Niestety jest to tylko złudne udogodnienie, ponieważ sygnał przesyłany poprzez XLR w takim sprzęcie trafia od razu na desymetryzator sygnału, który przeczy całej idei toru zbalansowanego. Korzystając ze złączy XLR w takim przypadku, często otrzyma się dźwięk gorszej jakości, niż korzystając ze złączy RCA.
Mam nadzieję, że szczegółowo wyjaśniłem, kiedy warto skorzystać ze złączy XLR, podłączając sprzęt audio. Pozostaje tylko odpowiedzieć na pytanie, po czym rozpoznać sprzęt zbalansowany od niezbalansowanego. Przede wszystkim warto sprawdzić specyfikację danego modelu. Producenci najczęściej zaznaczają, że dany sprzęt ma budowę zbalansowaną. Wiedzą bowiem, że jest to informacja niezwykle cenna z punktu widzenia miłośników dobrego dźwięku i może zawarzyć o wyborze konkretnego urządzenia. Można też sprawdzić recenzje sprzętu w zaufanych źródłach, a także zapytać o tę kwestię sprzedawcy w salonie Top H-Fi.
Chciałbym także zaznaczyć, że niezależnie od tego, czy wybierzecie kabel XLR, czy RCA, warto wybierać dobrej jakości przewody, ponieważ są one elementem ścieżki sygnałowej w zestawie audio. Bardzo dobrą opinią cieszą się przewody Audioquest, które oferowane są w różnych kategoriach cenowych. Dlatego dobry jakościowo przewód znajdą zarówno użytkownicy poszukujący niedrogich modeli, jak i osoby poszukujące interkonektów najwyższej klasy.
Podsumowanie
Specyfikę i zalety połączeń XLR powinni znać wszyscy użytkownicy, którym zależy na osiągnieciu jak najwyższej jakości dźwięku w systemie audio. Warto jednak pamiętać, że zasadność ich stosowania ma miejsce tylko w przypadku urządzeń o budowie zbalansowanej. Właśnie dlatego niektóre urządzenia, zwłaszcza te najtańsze, nie powinny być podłączane złączem XLR, gdyż może to nawet wpłynąć negatywnie na rezultaty brzmieniowe. Ważna jest także jakość przewodów – zastosowana izolacja, ekranowanie i jakość wtyków, które bezpośrednio wpływają na jakość sygnału.
Jeśli poszukujecie przewodów XLR do zestawu audio, zachęcam do odwiedzenia wybranego salonu Top Hi-Fi. Oferujemy szeroką gamę interkonektów renomowanych producentów, co pozwoli dobrać właściwy model, który spełni wszelkie oczekiwania. Jako #EksperciDobregoBrzmienia chętnie doradzają w doborze sprzętu, gdyż zależy nam, aby każdy Klient cieszył się dźwiękiem wysokiej jakości.
Muzyka potrafi pisać najlepsze historie. Usłysz swoją, dzięki Top Hi-Fi & Video Design
Komentarze
aż mi ślinka cieknie jak widze te piekne XLRY :D
Teraz wszystko jasne. Dzięki!
No tak ja pracuje ze sprzętem audio i XLR'ki to must have nieskończona ilość. Mikrofony, interfejsy, wszystko!