Większość współczesnych przetworników gramofonowych to bardzo precyzyjne i zaawansowane technologicznie mikrourządzenia. I nie chodzi tutaj o same parametry techniczne, lecz o zastosowane materiały, technologię wykonania poszczególnych elementów oraz finalny montaż. W tańszych modelach jest on wykonywany maszynowo, w droższych raczej ręcznie, a niekiedy z użyciem mikroskopu. Warto mieć to na względzie, ponieważ taka wiedza umożliwi nam świadomy wybór wkładki, która spełni nasze oczekiwania. Warto również pamiętać, że to właśnie wkładka gramofonowa jest jednym z najważniejszych elementów systemu do odtwarzania płyt winylowych i to od niej w dużej mierze zależy jakość i charakter brzmienia. Zwłaszcza, gdy chce się poczuć magię analogowego dźwięku w swoim systemie audio.
Charakterystyka wkładek MM
Najbardziej znaną odmianą wkładek magnetoelektrycznych jest Moving Magnet (ruchomy magnes). Zasada działania polega na umieszczeniu magnesu stałego na końcu wspornika, do którego na przeciwnym końcu przymocowano ostrze czytające – igłę. Ruchy igły i wspornika, wywołane drganiami podczas odczytu krzywizn rowka obracającej się płyty, powodują poruszanie się magnesu, który jest umieszczony w sąsiedztwie nieruchomych cewek. Ruchy magnesu generują napięcie w cewkach proporcjonalne do szybkości zmian – ruchów igły. W związku z tym, że magnes powinien być dostatecznie mały, ale najczęściej ma określone gabaryty. Wynikają z tego faktu następujące wnioski: po pierwsze, masa magnesu niekorzystnie wpływa na własności dynamiczne i warunki pracy całego układu drgającego (igła / wspornik / elastyczne zawieszenie), tym samym ograniczając jego zdolność do precyzyjnego reagowania na transjenty. Po drugie, skończone wymiary magnesu i niezbyt duży strumień przez niego generowany wymagają zastosowania cewek o większej liczbie zwojów, które można nawijać maszynowo, co oznacza że produkcja tych elementów jest stosunkowo tania. Po trzecie, duża indukcyjność wpływa na możliwość odtwarzania wysokich tonów i wymaga określonych parametrów wejściowych w przedwzmacniaczu. Przetworniki MM mają najwyższy poziom generowanego sygnału (napięcie, zależnie od modelu i producenta, waha się w zakresie od 2,5 do 7,5 mV) i mogą współpracować z każdym wejściem korekcyjnym RIAA.
Zalety MM
Najważniejszą zaletą z punktu widzenia producenta jest względnie prosta budowa. O wiele mniej skomplikowana niż ma to miejsce w przypadku przetworników z ruchomą cewką – Moving Coil. Z faktu tego bezpośrednio wynika dużo niższa cena takie wkładki. Przeważająca część dostępnych przetworników wyposażana jest we wklejane ostrza igieł o niezbyt zaawansowanym szlifie, co w połączeniu ze zautomatyzowaną produkcją skutkuje bardzo przystępną ceną. Dalszym korzyściami jakie mogą zaoferować wkładki MM, to większa uniwersalność, zarówno od strony parametrów mechanicznych, jak i elektrycznych, nie wspominając już o charakterze brzmienia.
Nie bez znaczenia pozostaje także okoliczność, że typowe przetworniki Moving Magnet są obsługiwane przez niemal wszystkie dostępne na rynku przedwzmacniacze gramofonowe z podstawowej i średniej półki, również przez te, które znajdują się na pokładzie wzmacniaczy zintegrowanych czy przedwzmacniaczy kompletnych. Walorem nie do podważenia jest też wymienna igła, co wydatnie zwiększa żywotność samego przetwornika (korpusu z układem generującym sygnał) i umożliwia niekiedy ulepszenie systemu, przez zastosowanie nowej igły, ale o lepszej geometrii. Nie bez znaczenia jest też możliwość wykonania tej operacji przez samego użytkownika. Nie jest ona zbyt skomplikowana ani nie wymaga specjalnej wiedzy.
Wady MM
Wrodzoną niedogodnością jest wielkość cewek sygnałowych, które niestety muszą być stosunkowo duże. Cecha ta powoduje zwiększoną indukcyjność przetwornika, co przekłada się na nieco węższe niż u MC pasmo przenoszenia. Natomiast relatywnie spora masa drgająca układu igła-wspornik-magnesy jest przyczyną pojawiania się pewnych podbarwień dźwięku i w pewnym stopniu do mniejszej klarowności przekazu.
Przykładowe wkładki typu MM:
Charakterystyka wkładek MC
Największą estymą wśród audiofilów i zamożnych melomanów cieszą się jednak wkładki typu Moving Coil (ruchoma cewka). Jest to najbardziej kosztowny sposób odczytu płyt winylowych i generowania sygnału elektrycznego. W dużym uproszczeniu zasada działania przetworników MC polega na odwróceniu ról zestawu magnes / cewki. W miejscu drgającego magnesu czy elementu magnetycznego na wsporniku znajdują się mikroskopijne cewki (ręcznie nawijane pod mikroskopem i stąd wyższa cena takiego przetwornika), które poruszają się w polu bardzo silnego magnesu stacjonarnego.
Sygnał jest generowany bezpośrednio w cewkach drgających razem z igłą. Aby masa części drgającej była jak najmniejsza, cewki mogą mieć co najwyżej kilkanaście zwojów, co skutkuje bardzo małym napięciem wyjściowym (w zakresie od mniej więcej 0,05 do około 0,5 mV). To zaś implikuje konieczność zastosowania specjalnego wejścia lub dedykowanego transformatora. Nie dość tego, wymiana zużytej igły, połączonej na stałe z cewkami, wymaga interwencji producenta lub wysoce specjalistycznego serwisu.
Zalety MC
Główną zaletą jest charakter prezentacji, nie możliwy do osiągnięcia przez inne rodzaje przetworników gramofonowych. Wkładki MC cechują się większą szczegółowością i subtelnością dźwięku. Wynika to przede wszystkim z mniejszej masy drgającej, ponieważ układ magnetyczny jest zamontowany na stałe w korpusie wkładki. Dzięki temu uzyskuje się także dokładniejsze śledzenia rowka płyty. Pod względem parametrów elektrycznych korzystnie wypadają mała impedancja wyjściowa (niemalże o czystym charakterze rezystancyjnym) oraz znikoma indukcyjność.
Wady MC
Bardzo niski poziom sygnału wyjściowego może stanowić nie lada problem, zwłaszcza w sytuacji gdy nie zastosujemy bardzo dobrze ekranowego przewodu łączącego gramofon z wejściem gramofonowym. Wkładki MC z natury są bardzo podatne na wpływ zakłóceń od zewnętrznych pół elektromagnetycznych. Dlatego też wymagają stosowania przedwzmacniaczy gramofonowych wyższej klasy albo dedykowanych do tego typu wkładek. Brak możliwości samodzielnej wymiany igły i bardzo wysokie koszty takiej operacji u producenta (porównywalne z kosztem nowej całej wkładki) mogą być czynnikiem negatywnym podczas podejmowania decyzji o zakupie nowej wkładki.
Przykładowe wkładki typu MC:
Kryteria doboru wkładki:
Aby rozpocząć sensowne poszukiwania interesującej nas wkładki należy wziąć pod uwagę kilka czynników.
Po pierwsze, istotna jest cena gramofonu. Nie ma sensu decydować się na zakup wkładki droższej niż połowa (umownie) ceny samego napędu z ramieniem. Podobnie rzecz ma się z pozornymi oszczędnościami. Zakup najtańszej wkładki dotyczy tylko najbardziej przystępnych cenowo gramofonów lub mniejszych wymagań odnośnie jakości brzmienia. Kolejną sprawą (poza gramofonem) jest jakość całego systemu audio. Jeśli elektronika czy zespoły głośnikowe współpracujące z naszym gramofonem nie są zbyt wysokiej klasy, to inwestowanie w drogą wkładkę wydaje się wątpliwe. Inną rzeczą będzie stan techniczny naszych płyt. Jeżeli odziedziczyliśmy kolekcję płyt po rodzinie, albo zbieramy używane płyty z antykwariatów czy giełd płytowych to powinniśmy zdecydować się raczej na tańszą wkładkę z mniej wyrafinowanym szlifem, z względów czysto ekonomicznych. Istnieje spore prawdopodobieństwo, że będziemy musieli stosunkowo często wymieniać zużytą igłę, a przy mniejszym szczęściu nawet i korpus wkładki. Podobnie jest z intensywnością odsłuchów. Słuchając średnio 2 godziny dziennie igłę będziemy musieli wymieniać co 5-8 miesięcy (w przypadku ostrzy o szlifach sferycznym, stożkowym czy eliptycznym: 300-500 godzin pracy). Bardziej intensywna eksploatacja gramofonu jeszcze bardziej skraca ten czas. Przesiadka na model wkładki z bardziej zaawansowanym szlifem jest korzystna (poza wyższą jakością brzmienia) tylko pod względem dłuższych okresów pomiędzy kolejnymi wymianami igieł. Dla ostrzy Micro Line jest to czas do 1000 godzin, natomiast dla Shibata oraz Special Line Contact nieco mniej - do 800 godzin. Niestety igły takie będą już o wiele droższe od mniej skomplikowanych odpowiedników, co należy uwzględnić w naszej kalkulacji.
Chęć / możliwość doraźnej zmiany szlifu igły (seria AT-VM95)
Dość interesującą możliwość oferują wkładki japońskiej firmy Audio-Technica z serii AT-VM95. Zbudowane są na bazie wspólnego korpusu z różnymi rodzajami igieł. Bardziej przystępne modele posiadają mniej skomplikowane szlify, przydatne podczas bardziej intensywnej eksploatacji, mniej krytycznych odsłuchów czy odtwarzania bardziej zużytych płyt. Droższe modele są wyposażone w bardziej zaawansowane, szlachetniejsze rozwiązania, które można docenić głównie słuchając nowych albo bardzo dobrze zrealizowanych płyt. Mając zatem w swoich zbiorach różne pod względem stanu technicznego i sposobu realizacji płyty nie musimy posiadać gramofonu z dwoma czy większą liczbą ramion, uzbrojonych w osobne wkładki. Wystarczy jedno ramię, jedna wkładka i jedno wejście gramofonowe. Zależnie od aktualnie odtwarzanej płyty możemy natychmiast uzbroić wkładkę w odpowiednią igłę i uzyskamy taki sam efekt, jak w przypadku bardziej rozbudowanego systemu analogowego, wzmiankowanego wcześniej.
Kwestia wejścia Phono
W przeciwieństwie do standardowych źródeł i wejść o poziomie liniowym wartości sygnałów generowanych przez wkładki oraz parametry wejściowe stopni / przedwzmacniaczy gramofonowych są bardzo zróżnicowane.
Na poziomie podstawowym nie ma większych problemów z dopasowaniem wkładka-wejście phono. Natomiast na średnim i wyższym poziomie jakościowym właściwe dopasowanie staje się warunkiem kluczowym do osiągnięcia optymalnego rezultatu. Dlatego też, aby uzyskać możliwie najlepszą jakość dźwięku, zawsze należy dążyć do pełnego dopasowania elektrycznego. Poprawne dopasowanie wejścia do wkładki wpływa też na warunki pracy układu drgającego. Oczywiście inaczej odbywa się to dla wkładek MM i MC.
Wkładki MM (z ruchomym magnesem) są trochę mniej zróżnicowane w obrębie swojej populacji, pod względem poziomu sygnału. Także impedancje obciążenia zawierają się w kilku wartościach, spośród których 47 kiloomów jest najpopularniejsza. Rzadziej można spotkać inne np. 24, 33 lub 100 kiloomów. O wiele ważniejszym czynnikiem jest pojemność wejściowa – musi być starannie dobrana z uwzględnieniem pojemności przewodów (ok. 80-120 pF/mb), którą należy zsumować z wartością deklarowaną przez producenta.
Natomiast podział wkładek MC ze względu na poziom sygnału wyjściowego wygląda następująco:
MCL (low) – bardzo niski poziom sygnału (napięcia) wyjściowego – poniżej 0,2 mV; potrzebny jest specjalny transformator, ultraniskoszumny przed-przedwzmacniacz (dopasowujący sygnał z takiej wkładki do poziomu wymaganego przez standardowe wejście phono) albo superczułe wejście przystosowane do obsługi tego typu przetworników we wzmacniaczu wyższej klasy, rozwiązania te są niezbędne do osiągnięcia pełnej dynamiki odtwarzanego sygnału i mocy wyjściowej samego wzmacniacza.
MC (higher) – sygnał o średniej wielkości (w zakresie od 0,2 do 0,5 mV), umożliwia bezpośrednie podłączenie wkładki do większości wejść MC spotykanych w domowym sprzęcie audio.
MCH (high) – wysoki sygnał (w zakresie od 0,5 do 1,0 mV), gwarantuje poprawną pracę z każdym wejściem MC i niektórymi bardziej czułymi wejściami MM, o ile zalecana przez producenta takiej wkładki impedancja obciążenia wynosi 47 kiloomów.
MCVH (very high) – sygnał powyżej 2 mV, wystarcza do wysterowania zwykłego wejścia Phono.
Poza dopasowaniem samego poziomu trzeba jeszcze dobrać optymalne obciążenie wkładki. Pod tym względem znacznie więcej do zaoferowania mają wejścia aktywne (układy elektroniczne) bez transformatorów dopasowujących, dzięki czemu można precyzyjnie dobrać oporność (rezystancję) i pojemność wejściową.
A zatem, decydując się na ulepszenie swojego systemu do odtwarzania płyt gramofonowych należy zawsze pamiętać nie tylko o jakości samej wkładki, ale i o możliwościach jej współpracy z posiadanym przez nas sprzętem. Niekiedy zachodzi zaś konieczność jednoczesnej wymiany wkładki i przedwzmacniacza gramofonowego na lepsze, wyższej klasy i to nie tylko w przypadku przetworników MC, lecz także droższych modeli MM.
Kwestia nacisku igły na płytę
Dla kolekcjonerów płyt istotnym parametrem jest siła nacisku igły na płytę. Jak nie trudno się domyśleć jest to związane ze stopniem zużywania się poszczególnych płyt z każdym kolejnym odsłuchem. Jeżeli jest to krytyczny dla nas czynnik, to powinniśmy wybrać wkładkę właśnie pod takim kątem. Warto też pamiętać, że niektóre „MM-ki” mają znacznie mniejszy nacisk igły na płytę niż typowe przetworniki MC. Trzeba zatem określić, czy bardziej zależy nam na trwałości naszych np. unikalnych płyt, czy na bardzo wyrafinowanym brzmieniu.
Nie zawsze droższe jest bardziej odpowiednie czy lepsze
Najbardziej kontrowersyjne i zarazem trudne do zrozumienia zagadnienie, zwłaszcza dla początkującego użytkownika gramofonu. Z pozoru wydawać by się mogło, że droższa wkładka zawsze będzie lepsza od tańszej i to w każdej konfiguracji sprzętowej. Nic bardziej mylnego. Otóż droga wkładka jest bardziej wymagająca - od ramienia, gramofonu, wejścia we wzmacniaczu czy autonomicznym przedwzmacniaczu phono, a nawet od przewodów łączących ją z układami wzmacniającymi. Dotyczy to nie tylko dopasowania pod względem elektrycznym, o czym było wcześniej, ale i pod względem parametrów mechanicznych, takich jak odkształcalność (podatność), dopuszczalna dla danego ramienia masa wkładki itd. Znane są sytuacje, że relatywnie niedroga wkładka zapewniła znakomite brzmienie, zainstalowana na pokładzie dość kosztownego gramofonu. Sytuacja odwrotna, czyli bardzo droga wkładka i tani gramofon, bardzo rzadko skutkuje sensownym dźwiękiem.
Wnioski końcowe
Wybór wkładki gramofonowej nie może być dziełem przypadku czy pochopnej decyzji. Decydując się na zakup tego lub innego modelu należy uwzględnić przede wszystkim klasę cenową posiadanego gramofonu oraz nasz budżet. Preferencje brzmieniowe i jakość całego systemu także są istotnymi czynnikami, które należy wziąć pod uwagę. Do tańszych gramofonów, do bardziej intensywnych odsłuchów, a także dla osób dopiero co rozpoczynających swoją przygodę z analogiem korzystniejsze będą wkładki typu MM z mniej wyrafinowanymi szlifami igły. Są one nie tylko bardziej przystępne cenowo, ale także mniej wymagające odnośnie geometrii ich montażu w ramieniu gramofonowym oraz w stosunku do współpracującego z nimi wejścia gramofonowego. Do zdecydowanej większości z nich wystarczy wejście phono we wzmacniaczu zintegrowanym, a nawet w amplitunerze do kina domowego. Osoby bardziej obeznane z tym zagadnieniem mogą przez odpowiedni wybór uzyskać parametry oraz jakość dźwięku na bardzo dobrym poziomie.
Wkładki MC polecane są bardziej zaawansowanym fanom winylu, przygotowanym zarówno od strony ekonomicznej, jak i merytorycznej. Ze względu na parametry techniczne wkładki takie wymagają współpracy z lepszym urządzeniami, niż te spotykane na poziomie podstawowym. Sygnał generowany przez wkładkę MC ma bardzo niski poziom (małe napięcie – rzędu milionowych części wolta). Łatwo więc jest je zakłócić. W związku z tym użytkownicy decydujący się na zakup takiego przetwornika powinni pamiętać również o zastosowaniu przedwzmacniacza gramofonowego o adekwatnej jakości – najlepiej przeznaczonego do współpracy z takim rodzajem wkładek. Nie można także zapomnieć o właściwym okablowaniu dobrze ekranowanym z dodatkową żyłą uziemiającą, najlepiej aby było wykonane z miedzi beztlenowej o dużej czystości. Trzeba mieć świadomość, że są to warunki konieczne. W przeciwnym razie samo zastosowanie, nawet bardzo drogiej wkładki MC, może nie przyczynić się do poprawy brzmienia a wręcz przeciwnie pojawią się zjawiska i problemy wcześniej zupełnie nam nieznane.
Przed wyborem sugerujemy sprawdzić dane techniczne dotyczące posiadanego już przez nas sprzętu (gramofon, rodzaj wejścia gramofonowego we wzmacniaczu czy rodzaj przedwzmacniacza). W przypadku wątpliwości czy chęci skonsultowania zapraszamy do jednego z naszych salonów sieci Top Hi-Fi & Video Design. Nasi eksperci udzielą wszelkich informacji i pomogą dokonać właściwego wyboru wkładki gramofonowej.
Komentarze